Luc ten Klooster

De waarde van beeld

Deze blogbijdrage sluit in sterke mate aan, of is een vervolg op, de alweer drie jaar oude bijdrage 'Tik Tok kunst'.

Vandaag heb ik werk gebracht en opgehangen voor een groepsexpositie in Duitsland.
Een expositie die deze keer exclusief op fotografie is gericht. Het is al heel lang geleden dat ik exposeerde onder de noemer 'fotografie'. Waarom? Omdat ik al heel lang zeg dat ik me geen 'fotograaf' meer voel.
Want fotografen weten alles van hun camera en camera techniek, zij wisten vroeger alles van de gebruikte films, chemicaliën en soorten fotopapier en weten nu alles van photoshop of aanverwante computerprogramma's, weten alles van de digitale techniek die zich nog altijd in rap tempo blijft ontwikkelen met als nieuwste snufje de implementatie van kunstmatige intelligentie.
Voor de echte 'fotograaf' in de echte betekenis van het woord is de 'klik' van de gemaakte foto in principe het eindpunt, de gemaakte foto is zoals hij is en niet anders. Behoudens nog wat kleine verbeterings-ingrepen achteraf waarvan de meesten vroeger in de donkere kamer ook al mogelijk waren, zij het vaak veel omslachtiger.
Voor de echte fotograaf is een onscherpe of slecht belichte foto een ramp. Zij benaderen in mijn ervaring een beeld ook vooral technisch. Welke camera en welke lens is gebruikt, welke resolutie heeft het beeld?
Ik merk steeds weer dat ik zelf heel anders naar een beeld kijk en dat me die hele techniek eigenlijk min of meer gestolen kan worden. Zoals in het statement op mijn site staat: een beeld met een analoge oude Agfa Clack gemaakt dat aan geen enkele technische maatstaf voldoet kan voor mij even spannend zijn als een beeld uit een high tech topcamera.
Voor mij is een gemaakte foto meestal juist het beginpunt van een avontuur, ik gebruik nog steeds beelden die ik lang geleden al maakte maar waar ik toen geen bestemming voor wist, omdat zij destijds bijvoorbeeld niet echt in een verhaal pasten dat ik wilde vertellen. Dat verhaal komt soms pas veel later. Sommigen zullen dat ongetwijfeld de omgekeerde wereld vinden. Maar daarom voel ik mij dus ook al heel lang geen fotograaf meer.
Bij mijn eerste solo-expositie 25 jaar geleden was dat nog anders.
Ik exposeerde in een Oostenrijks museum een serie Alpenlandschappen in zwart-wit. Pure klassieke onbewerkte fotografie. Ik sleepte naast mijn bivakzak, tent en gasbrandertje ook nog een halve rugzak met zware fotoapparatuur en een stevig statief mee. Ik kende mijn camera en kon met de belichtingsmeter overweg, en ik kende na thuiskomst mijn spullen in de doka. En rook na een avond papier badderen lekker ongezond naar ontwikkelaar en fixeer.
Maar toen kwam die grote digitale revolutie, met als onvermijdelijk gevolg ook de exploderende beeldcultuur.
We worden al decennia gebombardeerd met beeld via alle mogelijke kanalen, en de laatste tijd komt daar ook nog steeds meer de vraag bij hoe betrouwbaar beeld nog is. Beeldmanipulatie is zo oud als de fotografie, maar ooit was daar nog wel vakkennis voor nodig terwijl het nu een fluitje van een cent geworden is voor Jan en Alleman.
Maar we weten ook dat alles waar teveel van is uiteindelijk in waarde zal devalueren en dat brengt mij nu steeds meer op de ernstige vraag welke waarde een foto nog heeft. Dan bedoel ik natuurlijk niet zozeer de journalistieke foto's die bijvoorbeeld misstanden zichtbaar maken, zoals foto's van het oorlogsfront die belangrijk zijn om onze geschiedenis levend te houden. De foto's met een sterk en belangrijk verhaal.
Maar hoeveel foto's staan daar tegenover die géén verhaal te vertellen hebben?
We kennen nog vele foto's uit de geschiedenis van de fotografie die we nu 'iconisch' noemen, van grote fotografen of van belangrijke gebeurtenissen. Maar die dateren bijna allemaal uit een tijd dat fotografie als vak nog lang niet voor iedereen was weggelegd. Van zo'n gebeurtenis wás soms maar een enkele foto gemaakt. Waar er nu tientallen zo niet honderden tegelijk worden gemaakt door tientallen zo niet honderden mensen met een camera of mobiele telefoon. Een familieportret? Die ene foto uit 1936 of 1952 die er bestond van opa en oma, die was iconisch voor de kinderen en kleinkinderen want er bestond maar één foto.
Maar is het daarom überhaupt tegenwoordig nog mogelijk om een 'iconische' foto te maken? Onze telefoons staan vol met beelden, we maken er zo langzamerhand duizenden per persoon. Beelden waar we veelal nooit meer naar kijken omdat het er gewoon veel te veel zijn.
Ook voor de maker is de waarde dus gedevalueerd. Daar komt ook nog bij dat bewegend beeld in principe spannender is dan stilstaand beeld. Wat gaat er zo meteen gebeuren, hoe loopt het af? In stilstaand beeld 'gebeurt niets', daar moet je je eigen fantasie op loslaten maar daar hebben we geen tijd meer voor...
Nu ik meedoe aan deze foto-tentoonstelling komt de vraag vanzelf weer boven. Welke van de getoonde beelden hebben nog voldoende zeggingskracht om er bovenuit te springen? Hoeveel van de beelden hebben nog iets te vertellen aan de bezoeker (waarmee ik toch iets anders bedoel dan 'Kijk eens hoe goed ik kan fotograferen') en hoeveel beelden hebben mij niets meer te vertellen omdat ik ze, hoe mooi en perfect ze technisch vaak ook zijn, al duizend keer eerder gezien heb maar dan door anderen gemaakt?
Met voor mijzelf natuurlijk de prangende vraag: hebben mijn eigen beelden nog wel iets te vertellen aan anderen dan mijzelf? Het gaat mij er niet zozeer om of de bezoekers nog wel interesse hebben in mijn beelden, ik weet dat er niets zo persoonlijks is als beeldbeschouwing.
Het gaat mij er veel meer om of de bezoeker überhaupt nog in staat is om beelden echt te bekijken en op zich in te laten werken, gewoon omdat hij er dagelijks honderden ziet.
De vraag gaat trouwens niet alleen over fotografie, de vraag gaat over alles wat met beeld te maken heeft, de foto, het schilderij of het beeldhouwwerk, de film of de video. Het gaat over alles waar we simpelweg teveel van hebben om nog te kunnen verwerken in onze geest. Het gaat over de vraag hoe de mens nu en straks met kunst omgaat. 

Lees meer >> | 29 keer bekeken

TikTok-kunst

In de Volkskrant verscheen op 2 augustus een artikel over de nieuwe generatie 'TikTok kunstenaars': Dankzij TikTok hebben jonge kunstenaars geen galeries meer nodig. 
Voor de oudere generatie kunstenaars en kunstminnaars is dit nu nog een parallelle wereld. Maar zo vraag ik mij toch wel al heel lang af (gezien alle digitale ontwikkelingen van de laatste decennia) wat voor de jongere generatie bv nog de waarde van een stilstaand beeld is (of het nu een foto of een schilderij of een beeldhouwwerk is). Voor die jonge generatie moet alles steeds sneller en spectaculairder dansen, springen en liefst exploderen. Een nieuwe vorm die door de massaliteit ook steeds vluchtiger moet worden, dat kan niet anders omdat er zóóóveel (ook heel veel mooie en spannende dingen!) geproduceerd wordt dat geen mens dat allemaal meer kan volgen. Kan er überhaupt nog kunst met eeuwigheidswaarde geschapen worden? Waarbij natuurlijk altijd de vraag blijft hoe eeuwig Michelangelo, Rubens en Van Gogh straks écht blijken te zijn. Een vraag waar misschien de huidige jonge generatie over een jaar of 50 als ze niet meer jong is beter antwoord op kan geven dan wij dat nu kunnen. Want deze jonge generatie, al geboren in de digitale wereld, heeft nu al veel meer afstand tot die 'eeuwige' kunstenaars dan wij zelf hebben vanuit opvoeding en/of opleiding. De vraag die dit artikel ook bij mijzelf weer opnieuw oproept is: wat en wie wil ik bereiken met mijn eigen kunst die misschien gestoeld is op een geheel achterhaald principe? We voelen de drang, hebben de behoefte om 'iets' te maken, iets moois of omdat we iets willen vertellen. Maar voor wie doen we dat? Wie willen wij iets vertellen en wát kunnen wij nog vertellen?

Lees meer >> | 522 keer bekeken

Naakt

Naaktkunst. Als we daarbij aan een sculptuur of een schilderij denken vinden we het naakt als kunstuiting bijna vanzelfsprekend. 'We', dat zijn in ieder geval de mensen die gewend zijn kunst te kijken, musea te bezoeken en culturen te bestuderen. Daarbuiten blijft er natuurlijk altijd een categorie die het naakt om levensbeschouwelijke redenen afwijst. Als we aan fotografie denken fronsen echter veel méér mensen vaak de wenkbrouwen omdat associaties met erotisch getinte bladen of zelfs met pornografie op de loer liggen. Komt het omdat we geneigd zijn een foto meer 'levensecht' te vinden dan een schilderij of beeldhouwwerk? Omdat het naakt om die reden te dichtbij komt? Omdat er heel wat meer mannen op 'naakt' googelen dan vrouwen? Omdat die erotische fotobladen en prentbriefkaarten al verspreid werden vanaf het moment dat fotografie zijn intrede had gedaan eind 19e eeuw? En een ander publiek trokken dan de kunstminnende museumbezoeker? Fotografie kan echter, óók wanneer het om naakt gaat, een volwaardig kunstzinnig medium zijn. Over hoe wij in onze maatschappij tegen naakt aankijken verscheen een mooi artikel in De Correspondent. 

In mijn werk speelt het (vrijwel altijd vrouwelijke) naakt een grote rol. Fotografie is een ander medium dan schilderen, met weer andere mogelijkheden. Mogelijkheden die ik graag onderzoek en waarbij ik mij voortdurend ook de vraag stel of ik probeer te schilderen of dat ik tóch nog steeds met fotografie bezig ben. In de Engelse taal is een eenvoudig maar duidelijk begrip verschenen voor fotografie die geen fotografie meer is: 'Lens based art', kunst waar een foto aan ten grondslag ligt maar waarvan het eindresultaat heel ver van het klassieke begrip 'fotografie' af kan staan. Echter ook het 'ouderwetse' klassieke zwart-wit zónder verregaande digitale bewerking behoort nog altijd tot mijn favoriete bezigheden. 
Op mijn site is veel werk terug te vinden dat het artistiek naakt als basis heeft. De diverse portfolio's die in de loop der jaren bij mij rond het naakt ontstaan zijn, zijn echter zó omvangrijk dat ik besloten heb om er een aparte, meer internationaal gerichte website aan te wijden: https://luctenklooster.wixsite.com/naaktkunst/ . Neem eens een kijkje, een mening geven over dit onderwerp of over mijn werk mag!

Lees meer >> | 1059 keer bekeken

Kunst of géén kunst?

Steeds steekt die rare discussie weer de kop op: is fotografie kunst of niet? Er zijn zo langzamerhand boekenkasten vol over geschreven. En daarbij is vrijwel altijd sprake van de vergelijking met schilderkunst. Regelmatig is ook (op social media) het commentaar te lezen bij een foto: "Prachtig, net een schilderij". Wat hebben die twee toch met elkaar?

De fotografie maakte in de 19e eeuw plotseling iets mogelijk wat eerder uitsluitend voorbehouden was aan schilders/tekenaars: het vastleggen van 'de werkelijkheid' (wat dat dan ook moge zijn) op een plat vlak, tweedimensionaal . Dat vastleggen werd in de loop der eeuwen tot een ware kunst verheven waarbij de kunstenaars zich ook steeds vrijer gingen voelen om hun eigen emoties en interpretaties toe te voegen, om hun eigen werkelijkheid te creëren. De schilderkunst was geboren.

Maar ik mis in al die vergelijkingsdiscussies iets. Het venijn zit voor mijn gevoel in het woord 'schilderkunst', want dat impliceert dat alles wat geschilderd is per definitie kunst is. En daarmee wordt m.i. de vergelijking meteen helemaal scheef getrokken. We kennen het zelfstandig naamwoord 'fotografie' maar een gangbaar en vergelijkbaar zelfstandig naamwoord voor 'het schilderen' is er niet of het moet het zeer oneerbiedige 'geklodder' zijn. We vallen dan bijna automatisch terug op het woord 'schilderkunst'. De beeldhouwkunst kent hetzelfde probleem. Alsof schilderen of het vorm geven aan een stuk steen dus altijd kunst is.

Heel anders wordt het als de termen 'fotograferen', 'schilderen' of 'beeldhouwen' gebruikt zouden worden. Nee, fotograferen is geen kunst, net zo min als schilderen of beeldhouwen kunst is. Dat fotograferen (als algemeen werkwoord) geen kunst is begrijpt iedereen, immers vrijwel iedereen heeft nu een fotocamera waarvan zelfs de bediening geen kunst meer is. En iedereen maakt foto's die desgewenst voor 10 cent ook nog afgedrukt kunnen worden. Misschien is dat ook wel de hoofdreden dat velen nog altijd het fotografische beeld onmogelijk kunnen zien als mógelijke kunst.
In de discussie of fotografie nu wel of geen kunst is wordt steeds vergeten dat fotograferen en schilderen alleen maar een middel zijn waarmee je iets kunt creëren. Zoals dat ook kan met een stapel bakstenen, een stel pvc-buizen of een aantal gevonden voorwerpen. Je kunt overál kunst mee maken. Of kitsch of helemaal niksch.
Iemand die een penseel pakt of een stuk klei of marmer maakt niet per definitie kunst, daar is nog veel méér voor nodig (en dan bedoel ik niet het wel of niet gevolgd hebben van een opleiding, want die discussie is al net zo onzinnig). En dat geldt ook voor al die andere media waarmee we iets kunnen creëren. Waarbij bovendien ook nog de digitale revolutie gezorgd heeft voor onbegrensde nieuwe creatieve mogelijkheden die voorheen ondenkbaar waren. Van het intussen al heel lang ingeburgerde photoshoppen tot 3D-printen.

En dan kom je vanzelf ook weer bij de al net zo onzinnige en voortdurende (ook juridische) strijd op en rond Facebook waarom een gefotografeerde blote vrouwentepel niet mag en een geschilderde meestal aan de censuur ontsnapt (hoewel Rubens ook een keer slachtoffer was van de Facebookcensuur...). De gefotografeerde versie wordt aanstootgevend gevonden (want is kennelijk lustopwekkend), de geschilderde mag voor geaccepteerde 'kunst' doorgaan. Want het heet tenslotte toch nog niet voor niets 'schilderkunst'?
Terwijl er voorbeelden te over zijn waar precies het omgekeerde het geval is. Er bestaan vele uiterst zinnenprikkelende tekeningen/schilderijen en vele zeer fraaie naaktfoto's waar totaal geen sprake is van enige erotische verleiding. We kunnen de woorden 'schilderkunst' en 'beeldhouwkunst' beter afschaffen. Want die zetten ons steeds weer op een verkeerd been. Ja, een foto kán kunst zijn, net zoals een schilderwerk (of beeldhouwwerk of een stapel bakstenen) kunst kán zijn.

Lees meer >> | 732 keer bekeken

Kunst op internet

Ik ben op Instagram heel veel aan het volgen dat direct met kunst te maken heeft. Er gaat een enorme kunstwereld open die je op bv Facebook lang niet zo gemakkelijk bijeen vindt. En ik betrap me er op dat door de massa kunst die ik langs zie komen ik er steeds sneller doorheen scroll en in de verste verte niet meer de 7-8 seconden per werk haal die de museumbezoeker gemiddeld bij een werk blijft stilstaan. Die 7-8 seconden zijn al belachelijk kort als je iets echt op je wilt laten inwerken. Wat nu resteert op internet is een gemiddelde één of hooguit twee seconden waarin je hersens besluiten of je iets 'mooi' vindt of niet, of iets je 'aanspreekt' of niet. Voor serieuze kunstbeschouwing een totale onmogelijkheid volgens mij. Want ook iets dat jou niet direct aanspreekt kan toch meer dan het beschouwen waard zijn. Een boodschap bevatten bv die je pas na 10 seconden of 2 minuten kunt ontdekken. Waar je hoe dan ook echt even over moet nadenken. Nog afgezien van het feit dat je op internet kunst gereduceerd ziet tot postzegelformaat. Een werk van 2x3 meter maakt in levende lijve per definitie al een heel andere indruk dan iets van 30x40 cm. Op internet wordt het allemaal geuniformeerd, of je het nu beeldvullend op je monitor zet of niet. Terwijl ik kunst volg om wereldwijd nieuwe dingen te ontdekken die je in de musea in het land echt niet zo bijeen vindt, word ik tegelijkertijd steeds oppervlakkiger. Natuurlijk pik je er wel de dingen uit die je wél meteen aanspreken, en ga je wat dieper wroeten, Maar toch klopt er echt iets niet in deze wijze van kunst beschouwen.... Kunst kopen uitsluitend via internet? Ik kan me er weinig bij voorstellen eigenlijk. Ik wil iets toch graag eerst in het echt zien, ruiken, voelen, proeven.....

Lees meer >> | 870 keer bekeken

Voeten in de Aarde

Ik ben weer eens het avontuur aangegaan om een nieuw boek te maken. Dit naar aanleiding van mijn project 'En uit de Aarde verscheen de Mens' waarin de vergankelijkheid en stoffelijkheid van de mens centraal thema is. Bij de overweging 'zal ik het wel doen of toch maar niet' werd ik gesteund door de digitale revolutie die het nu mogelijk maakt om ook kleine oplages te laten produceren. Immers, de grote oplages van tenminste 500 ex. die vroeger nodig waren bij offset druk om een boek per stuk enigszins betaalbaar te houden zijn nu niet meer nodig. Nu wordt het een oplage die gebaseerd is op intekening vooraf, met een beperkt aantal op voorraad voor o.a. de vrije verkoop tijdens exposities. Dat is te overzien, en mocht die voorraad toch te klein blijken, dan is een kleine tweede druk óók nooit onmogelijk. Drukkerijen geven druktechnisch en kwalitatief gezien nog altijd graag de voorkeur aan offset, maar ja.....500 of 1000 boeken verkopen is óók een hele klus, zo niet een onmogelijke als het om een fotoboek gaat en geen landelijk bekende auteur bent die regelmatig op tv verschijnt.  Zelfs fotoboeken van internationaal bekende namen liggen na bepaalde tijd in de dump. Ik heb destijds wat afgestruind bij De Slegte! En zo slecht is die digitale kwaliteit tegenwoordig zeker ook niet meer. 

Waaróm wil ik zonodig weer een boek maken? Heel eenvoudig, het project 'En uit de Aarde verscheen de Mens' heeft zoveel 'voeten in de aarde' gehad, er zijn zóveel aardige mensen bij betrokken geweest, en het heeft mij én alle modellen zóveel voldoening gegeven. De eerste expositie in 2017 leverde al zoveel mooie reacties op, daar móest een keer een boek van komen. Wat in het vat zit verzuurt niet, en nu is dan eindelijk de knoop doorgehakt. Het laatste zetje kreeg ik door het feit dat ik een uitnodiging ontving om een deel van het project, met oa dat hele grote 'Ecce Homo' opnieuw te exposeren, nu in Geilenkirchen (D). Waar het boek uiteraard dan ook te koop zal liggen. Overigens, intekenen kan nog tot 1 februari! Zie de informatiepagina op mijn site. 

Lees meer >> | 926 keer bekeken

Nieuwe wegen

Tijd om als kunstenaar weer nieuwe wegen in te slaan, om weer eens aan de bel te gaan trekken met een nieuw project. En om ook de website weer eens grondig te vernieuwen, keuzes te maken voor de schoonmaak en voor nieuw te plaatsen werk. De zoektocht naar andere uitingsvormen dan de klassieke fotografie is lang geweest, ze heeft jaren geduurd en is nog steeds niet ten einde. Een zoektocht die samenging en - gaat met de voortdurende zoektocht naar inspiratie. Een zoektocht die mij ook veel gebracht heeft in de zin van nieuwe inzichten. Ik wil niet vastzitten in één discipline, en nog minder in één stijl. Ik heb dat sowieso nooit gewild, maar soms zoek je als kunstenaar toch het houvast van het oude vertrouwde, van de bekende technieken en wellicht ook trucjes. Waardoor je het gevaar loopt dat je aan je stijl weliswaar direct herkenbaar bent, maar dat in die stijl door de jaren heen ook alle vernieuwing en ontwikkeling gaat ontbreken. En soms ontbreekt het je eenvoudigweg aan tijd en niet te vergeten de moed om op ontdekkingsreis te gaan naar onontgonnen terrein. Het nieuwe project is in volle ontwikkeling en zal in 2019 het volle daglicht gaan zien. Het grijpt weer terug op de oude discipline 'fotografie' maar het zal daarnaast ook enkele videoinstallaties bevatten, een medium dat ik vorig jaar pas ontdekte als passend bij mijn uitdrukkingsbehoefte.  En ja, het project grijpt ook weer terug op verbindingen die ik bewust of onbewust steeds weer zoek met historie, met oude tijden. Daarnaast zijn in dit project (waarvan ik, om het spannend te houden, de naam nog niet zal noemen) enkele niet-fotografische installaties zeker niet ondenkbaar. Maar dat is mede afhankelijk van de expositie-mogelijkheden. Op naar nieuw avontuur!

Lees meer >> | 919 keer bekeken